Ziek door pesticiden. Schadevergoeding? 

Deze maand in het nieuws: twee echtparen met Parkinson die (na elkaar) decennia in dezelfde woning woonden, meerdere kinderen met leukemie op één kleine basisschool, vroeggeboortes, astma en kanker. Wat hebben die gevallen gemeen? De slachtoffers wonen naast akkers waar pesticiden worden gebruikt. Pesticiden die die aandoeningen kunnen veroorzaken. 

Welke bescherming biedt het recht tegen deze schendingen van de gezondheid? 

Bestuursrecht: vooral vergunningen en voorzorg 

Het juridische debat over bestrijdingsmiddelen vindt vooral plaats in het bestuursrecht. Procedures bij de Raad van State en het College van Beroep voor het bedrijfsleven gaan over de vraag of een middel mag worden toegelaten en gebruikt. Bescherming van natuurgebieden krijgt daarbij steeds meer gewicht. Zo besloot de Raad van State op 2 april 2025 dat gebruikers moeten aantonen dat bij gebruik geen schade aan de natuur ontstaat. Als de gebruiker dat niet kan, is een natuurvergunning vereist (ECLI:NL:RVS:2025:1428). 

Gezondheid speelt ook een rol. In een uitspraak over geitenhouderijen besloot de rechter dat ook zonder sluitend bewijs, overheidsingrijpen gerechtvaardigd kan zijn vanwege aannemelijke gezondheidsrisico’s. Het causaal verband was niet bewezen, maar het risico op gezondheidsschade rechtvaardigde de geitenstop (ECLI:NL:RVS:2023:2791). 

Civiel recht: tot nu toe nog geen schadevergoeding voor letsel 

In het civiele recht zoeken omwonenden hun bescherming vooral in vorderingen tot een verbod op het gebruik van pesticiden binnen een bepaalde afstand tot hun woningen. Tot nu toe heeft (voor zover bekend) geen enkele omwonende een schadevergoeding gevorderd en toegewezen gekregen voor daadwerkelijke gezondheidsschade door blootstelling aan pesticiden. Procedures gingen dus uitsluitend om (voorlopige) verboden, niet om financiële compensatie. 

Bij het vorderen van schadevergoeding voor gezondheidsschade door pesticiden zal een van de hobbels het causaal verband zijn: is het aannemelijk dat de schade daadwerkelijk het gevolg is van het pesticidegebruik? Dit laatste wordt vaak als vrijwel onmogelijk voorgesteld. Daarbij bestaat nogal eens verwarring over wat men nou eigenlijk bedoelt met causaal verband. 

Het verschil tussen medisch vs. juridisch causaal verband 

Medisch en epidemiologisch geldt dat een statistisch verband op populatieniveau (bijvoorbeeld: een grotere kans op een bepaalde ziekte bij mensen die zijn blootgesteld) niet betekent dat bij een individueel geval zonder meer kan worden vastgesteld dat de blootstelling de oorzaak is geweest. Daarom zijn artsen en wetenschappers vaak terughoudend om te spreken van causaliteit in concrete gevallen: wetenschappelijke zekerheid is bij omgevingsfactoren zelden te geven. 

In het civiele recht wordt echter gewerkt met het 'conditio sine qua non'-criterium (letterlijk: voorwaarde zonder welke niet): de vraag is of de schade ook zonder de normschending of gedraging zou zijn ontstaan. Eisers moeten aannemelijk maken dat hun schade het gevolg is van het gebruik van pesticiden, dat dit in het concrete geval de meest waarschijnlijke oorzaak is. Absolute zekerheid is niet vereist, maar de rechter zal het bewijs moeten waarderen in het licht van alle omstandigheden van het geval. 

De rol van statistiek als bewijs in het civiele recht 

Statistiek en epidemiologisch onderzoek kunnen de rechtbank hierbij helpen: wanneer bijvoorbeeld aannemelijk wordt gemaakt dat blootstelling heeft plaatsgevonden en het type schade past bij bekende, met onderzoek gestaafde risico's van het betreffende pesticide, kan dit bijdragen aan het aannemelijk maken van het causaal verband. Dit kan bijvoorbeeld door deskundigenrapporten of omgevingsonderzoeken in te brengen. De rechter kijkt dus niet naar absolute zekerheid, maar naar het beeld dat de beschikbare feiten en statistiek samen oproepen. 

Zeker wanneer andere oorzaken minder waarschijnlijk zijn, of wanneer er sprake is van directe, meetbare blootstelling waarop de gevolgen zijn gevolgd, kan de rechter op basis van een combinatie van de bekende gegevens en statistische inzichten tot het oordeel komen dat causaal verband aannemelijk is. Het bewijzen van causaal verband in pesticidenzaken is dus helemaal niet onmogelijk. 

Praktijkvoorbeelden: vergoeding materiële schade toegewezen 

Voor materiële schade — zoals schade aan een naastgelegen perceel — is het juridische instrumentarium al in de praktijk gebracht. In de uitspraken van de Rechtbank Midden-Nederland van 8 september 2021 (ECLI:NL:RBMNE:2021:4395) en van de Rechtbank Noord-Holland van 9 november 2022 (ECLI:NL:RBNHO:2022:10013) werden akkerbouwers aansprakelijk gehouden voor schade aan het erf van de buurman door verwaaide pesticiden. Hier kon direct worden vastgesteld dat het middel van het ene naar het andere perceel was overgewaaid: het causaal verband was dus evident en werd ook juridisch aanvaard. 

Ook voor gezondheidsschade bij omwonenden, zeker in evidente gevallen, kan de rechter tot aansprakelijkheid komen als de combinatie van feiten, omstandigheden én (statistische) wetenschap voldoende waarschijnlijk maakt dat de schade door het pesticidengebruik is veroorzaakt. 

Rechtsontwikkeling: ruimte voor omwonenden groeit 

Hoewel civiele aansprakelijkheid tot nu toe vooral draait om verboden, en schadevergoeding voor gezondheidsschade nog niet is gevorderd of toegewezen, zie je in de rechtspraak een groeiende gevoeligheid voor de belangen van omwonenden. Wij zien in die ontwikkeling veel kansen voor het verhalen van schadevergoeding voor slachtoffers van pesticiden.  

Vragen? 

Heb je vragen over aansprakelijkheid en schadeloosstelling bij gebruik van pesticiden of andere omgevingsfactoren? Neem vrijblijvend contact op met Victor Vandersmissen via vandersmissen@beeradvocaten.nl of 020-7025840.