Gerechtigheid voor milieuslachtoffers: EHRM versoepelt causaliteitsdrempel bij recht op leven

Goed nieuws voor iedereen die zich zorgen maakt over milieuvervuiling en de gevolgen daarvan voor onze gezondheid. De uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in de zaak Cannavacciuolo creëert op basis van artikel 2 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) een opening naar een meer genuanceerde benadering van het causaliteitsvereiste in milieuzaken. Dit verlaagt de drempel voor slachtoffers om overheden ter verantwoording te roepen.

Wat speelde er?

De zaak werd aangespannen door inwoners van de Italiaanse regio Campanië. Dit gebied kampt al jaren met ernstige milieuproblemen door illegale afvalstort en -verbranding. De vervuiling is zo ernstig dat delen van de regio bekend staan als "Terra dei Fuochi", oftewel "Land van Branden". De Italiaanse overheid was al vanaf de jaren ’90 op de hoogte van specifieke problemen, waaronder een statistisch afwijkend aantal kankergevallen in de regio.

Het voorzorgsbeginsel vereist actie

Het Hof onderstreept het belang van het zogeheten voorzorgsbeginsel. Studies laten weliswaar nog geen duidelijk, direct verband zien tussen de blootstelling aan vervuiling en het ontstaan van bepaalde ziekten, maar het voorzorgsbeginsel had voor Italiaanse overheid aanleiding moeten zijn risico’s beter te onderzoeken en beschermende maatregelen te nemen.

Het Hof rekent af met overheden die stellen dat eerst voldoende wetenschappelijke zekerheid moet bestaan voordat een plicht tot handelen ontstaat. Dat zou artikel 2 EVRM in de praktijk nutteloos maken, aldus het Hof.

EHRM verlaagt causaliteitsdrempel

Interessant is verder dat het Hof de causaliteitsdrempel verlaagt door te oordelen dat nu slachtoffers aan een zeer groot risico zijn blootgesteld, het niet passend is om sluitend bewijs van een oorzakelijk verband tussen ziekte en blootstelling te vereisen. In plaats daarvan is volgens het Hof genoeg om aannemelijk te maken dat:

1. sprake is van ernstige milieuvervuiling;
2. wetenschappelijk bewijs bestaat dat deze vervuiling bepaalde gezondheidsrisico's oplevert voor de bevolking.

In eerdere uitspraken vereiste het EHRM nog een direct aantoonbaar verband tussen blootstelling aan milieuvervuiling en de ziekte of het overlijden van het slachtoffer voor toepassing van artikel 2 EVRM. Dit stelde slachtoffers vaak voor grote bewijsproblemen. Het Hof had in uitspraken over artikel 8 EVRM (recht op privé-, familie- en gezinsleven) al een versoepeling van het causaliteitsvereiste toegepast. Het Hof past deze versoepeling nu ook toe op artikel 2 EVRM.

Gamechanger voor de rechtspraktijk?

Deze uitspraak lijkt een belangrijke stap vooruit. Artikel 2 EVRM is een sterker middel dan artikel 8 EVRM. Overheden kunnen zich bij het recht op leven minder makkelijk verschuilen achter hun beoordelingsruimte; artikel 2 EVRM laat bijna geen ruimte voor afweging van economische belangen en het belang van de volksgezondheid. Door de verlaagde causaliteitsdrempel kunnen slachtoffers nu makkelijker een beroep doen op artikel 2 EVRM.

En wat betekent dit voor milieuschadeclaims?

Het EHRM heeft de regels versoepeld: als er wetenschappelijk bewijs is dat vervuiling schadelijk kan zijn, en mensen zijn hieraan blootgesteld, is dat nu genoeg om de overheid te dwingen tot actie. 

Voor schadeclaims tegen overheden is deze uitspraak ook belangrijk. Het is in die gevallen moeilijk voor slachtoffers om te bewijzen dat hun schade (lees: gezondheidsproblemen) direct het gevolg is van blootstelling aan vervuiling. Een goed voorbeeld is de PFAS-vervuiling in Nederland. Het is ingewikkeld om aan te tonen dat  PFAS-blootstelling de oorzaak is van bepaalde ziektes. Indien de verlaging van de causaliteitsdrempel wordt toegepast in geval van schadeclaims, dan betekent dat een zeer welkome verbetering van de positie van milieuslachtoffers die hun schade vergoed willen krijgen.

Of juichen we te vroeg?

Het Hof houdt er in zijn beoordeling rekening mee dat de vervuiling in deze zaak illegaal was. Het Hof licht niet duidelijk toe waarom dit relevant is voor de toepassing van artikel 2 EVRM. Dit roept de vraag op of de versoepeling van het causaliteitsvereiste in deze uitspraak beperkt blijft tot illegale handelingen, of ook toepasbaar is als de vervuiling is veroorzaakt door andersoortige handelingen.

Conclusie

U kunt voorzichtig juichen. De nieuwe aanpak betekent meer kans op gerechtigheid voor slachtoffers van milieuvervuiling. Een stap in de goede richting in de strijd voor een gezonde en veilige leefomgeving.

Wat kunt u doen?

Lijdt u schade door milieuvervuiling? Neem dan contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek. Wij gaan graag met u op zoek naar de juridische mogelijkheden in uw situatie.

Heeft u vragen over dit blog, dan kunt u contact opnemen met de auteurs, Lieske de Vos & Puck van Maanen